- Wat is aniem zemirot?
- Waarom zingen jongens die geen bar mitswe zijn aniem zemirot?
- Mogen vrouwen voordawwenen?
- Mogen vrouwen zingen in sjoel?
Anders dan je misschien zou denken als je Aniem Zemirot leest, onderschreven ook de Chasidee Ashkenaz het principe dat G'd onbeschrijfbaar is. Zij geloofden echter dat vanuit G'd zijn Kavod straalt, in meerdere niveaus. Het laatste niveau is door de mens waar te nemen en dat wat ook de profeten hebben gezien die een fysieke beschrijving van G'd geven.
In Aniem Zemirot komen veel van de mystieke concepten terug van de Chasidee Azkenaz en de tekst leunt zwaar op citaten uit Tenach.
(ה) אֲסַפְּרָה כְבוֹדְךָ וְלֹא רְאִיתִֽיךָ, אֲדַמְּךָ אֲכַנְּךָ וְלֹא יְדַעְתִּֽיךָ.
Ik vertel van uw Glorie, al kan ik U niet zien,
ik maak gelijkenissen, ik omschrijf u, maar ken U niet.
Enerzijds wordt het lied gezien als een lied met een grote kedoesja, heiligheid, juist omdat het de grootsheid en de Kavod van G'd probeert te beschrijven. Dit is de reden om het niet dagelijks te zeggen, maar alleen om sjabbat en feestdagen.
De tekst is on een andere manier ook problematisch. Kijk daarvoor naar Masechet Berachot.
הַהוּא דִּנְחֵית קַמֵּיהּ דְּרַבִּי חֲנִינָא, אֲמַר ״הָאֵל הַגָּדוֹל הַגִּבּוֹר וְהַנּוֹרָא וְהָאַדִּיר וְהָעִזּוּז וְהַיָּראוּי, הֶחָזָק וְהָאַמִּיץ וְהַוַּדַּאי וְהַנִּכְבָּד״.
הִמְתִּין לוֹ עַד דְּסַיֵּים. כִּי סַיֵּים אֲמַר לֵיהּ: סַיֵּימְתִּינְהוּ לְכוּלְּהוּ שִׁבְחֵי דְמָרָךְ?! לְמָה לִי כּוּלֵּי הַאי? אֲנַן, הָנֵי תְּלָת דְּאָמְרִינַן אִי לָאו דְּאַמְרִינְהוּ מֹשֶׁה רַבֵּנוּ בְּאוֹרָיְיתָא, וַאֲתוֹ אַנְשֵׁי כְּנֶסֶת הַגְּדוֹלָה וְתַקְּנִינְהוּ בִּתְפִלָּה — לָא הֲוֵינַן יְכוֹלִין לְמֵימַר לְהוּ, וְאַתְּ אָמְרַתְּ כּוּלֵּי הַאי וְאָזְלַתְּ! מָשָׁל לְמֶלֶךְ בָּשָׂר וָדָם שֶׁהָיוּ לוֹ אֶלֶף אֲלָפִים דִּינְרֵי זָהָב, וְהָיוּ מְקַלְּסִין אוֹתוֹ בְּשֶׁל כֶּסֶף. וַהֲלֹא גְּנַאי הוּא לוֹ!
Er was een individu die de dienst leidde in aanwezigheid van Rabbi Chanina. Hij dawwende:"G'd, de grote, de heldhaftige, de ontzagwekkende, almachtige, de krachtige, de ontzaglijke, de sterke, de machtige, de dappere, de zekere, de geëerde".
Rabbi Chanina wachtte tot hij klaar was. Zodra hij klaar was, vroeg hij: "ben je klaar met het prijzen van onze Meester? Waar is dit allemaal nodig voor? Als Moshe ze niet in de Tora had genoemd en de mannen van de Grote Vergadering ze niet in ons gebed hadden opgenomen, dan hadden we zelfs niet de drie woorden mogen zeggen die we wel zeggen ('De grote, heldhaftige, de ontzagwekkende')". En jij noemde ze allemaal! Dit lijkt op een koning die duizenden gouden dinars heeft en dat we hem dan roemen om zijn zilver! Dit is ongepast!"
מכאן ואילך אסור לספר בשבחו של הקב"ה דא"ר אלעזר מאי דכתיב (תהלים קו, ב) מי ימלל גבורות ה' ישמיע כל תהלתו למי נאה למלל גבורות ה' למי שיכול להשמיע כל תהלתו
En hierna is het verboden om G'd nog verder te prijzen, zoals Rabbi Elazar zegt: "wat betekent 'Wie kan de heldendaden van G'd onder woorden brengen, al zijn lof verkondigen'? Voor iemand die het passend is om zijn heldendaden te verkondigen, voor iemand die al zijn lof kan verkondigen. En dat is dus niemand.
Rabbi Jehoeda, een man uit Kfar Giborja en sommigen zeggen dat hij uit Kfar Gibor Chajil kwam, leert: "wat is de betekenis van 'voor u is stilte lof'? (Psalmen 65:2)? De beste oplossing voor alles is stilte. Rav Dimi kwam uit Israel naar Babylonië en zei: "in het westen hebben we een gezegde: een woord is een sela waard, stilte twee'".
Ook de Maharal uit Praag is niet onverdeeld enthousiast over de teksten van de Chasidee Ashkenaz. In Netivot Olam trekt hij fel van leer tegen de Sjier Hajichoed, een vergelijkbare tekst die in sommige sjoels op sjabbat voorafgaand aan Aniem Zemirot wordt gezegd.
כי אחר התפלה אסור לספר בשבחו של מקום, וכן יש לעשות שלא לספר בשבח של מקום אחר התפלה. ולכך אותם שאומרים השיר אשר נקרא שיר היחוד הוא איסור גמור,
Het is verboden om na de tefila lofuitingen aan G'd toe te voegen, en daarom is er het gebruik om na de tefila geen lofuitingen meer toe te voegen. En daarom, voor zij die het lied dat Sjier Hakavod heet, zeggen, dat is totaal verboden.
Bij de eerste verklaring is een meisje nog niet uitgesloten. Bij de tweede verklaring is het al lastiger, omdat vrouwen niet mogen voordawwenen. Daarom maken we nu eerst een uitstapje naar een heet hangijzer: mogen vrouwen voordawwenen in sjoel, of zelfs maar zingen?
De gemara geeft hier dubbele signalen. Enerzijds wordt elke vrouwelijke stem als iets seksueels gezien. Dit brengt de Gemara in het kader van het zeggen van Sjema.
אָמַר רַב חִסְדָּא: שׁוֹק בָּאִשָּׁה עֶרְוָה, שֶׁנֶּאֱמַר: ״גַּלִּי שׁוֹק עִבְרִי נְהָרוֹת״, וּכְתִיב: ״תִּגָּל עֶרְוָתֵךְ וְגַם תֵּרָאֶה חֶרְפָּתֵךְ״. אָמַר שְׁמוּאֵל: קוֹל בָּאִשָּׁה — עֶרְוָה, שֶׁנֶּאֱמַר: ״כִּי קוֹלֵךְ עָרֵב וּמַרְאֵךְ נָאוֶה״. אָמַר רַב שֵׁשֶׁת: שֵׂעָר בָּאִשָּׁה עֶרְוָה, שֶׁנֶּאֱמַר: ״שַׂעֲרֵךְ כְּעֵדֶר הָעִזִּים״.
Rav Chida heeft gezegd: de been van een vrouw wordt als naakt beschouwd, zoals staat geschreven (over Bablonische jonge vrouwen): "Ontbloot je onderbeen en steek de rivier over" (Jesaja 47:2). En de tekst gaat daarna verder: "Je naakte lichaam zal ontbloot worden, je schande zal worden gezien". Shmueel zei: de stem van een (zingende [Rashba]) vrouw is als naaktheid, want er is gezegd: "Want jouw stem is zoet en je ziet er knap uit". (Sjier Hasjiriem 2:14). Rav Sheshet gaat daar zelfs overheen: de haar van een vrouw is naaktheid, want is gezegd: "Je haar is als je kudde geiten, die golvend de berg Gilead afkomt" (Sjier Hasjiriem 4:1).
De Rashba wijst erop dat het specifiek om een spraak gaat waarin mensen contact met elkaar maken. Hiermee sluit hij spraak (en zang) in sjoel, of bij zemirot aan tafel duidelijk uit van het verbod uit de gemara.
ואלא מיהו נראה דדוקא קול של שאלת שלום או בהשבת שלום כי התם דאיכא קרוב הדעת.
Het lijkt mij dat het juist gaat om de stem die groet en een terug groet, want de reden (van het verbod) is dat je dichtbij bent in je gedachten.
De wijzen hebben geleerd: iedereen telt mee voor het minjan van zeven lezers, zelfs een kind en zelfs een vrouw. Echter, de wijzen hebben gezegd dat we vanwege de eer van een gemeenschap een vrouw niet laten lezen.
Ook rabbijn Samson Rafael Hirsch maakt een interessante observatie, waar rabbijn Katz in de Mitswe van deze week op wijst.
En Mirjam zong voor hen in beurtzang: "Zing voor G'd want , want Hij is hoog verheven. Paard en ruiter stortte Hij in zee".
שמשון בן רפאל הירש
ותען להם – ״להם״ – בלשון זכר – מוסב על משה וישראל; ו״ענה״ במובנו הרגיל פירושו: להשיב, להחזיר מענה. משה וישראל שרו, ומרים והנשים ענו להם.
..
ושמא ההסבר הוא כך: למרות שהנשים נמשכו אחר האנשים בשירתם הנלהבת, הן היו שקולות להם בחשיבות שירתן ובהכרתן בייעודה הנשגב של האומה, אשר בא לידי ביטוי בשירתן
Samson Raphael Hirsch
En zij antwoordde hen: er staat "Lahem" in mannelijke vorm, dit slaat op Moshe en de mannen. Anoe betekent hier de gewone betekenis: antwoorden. Moshé en mannen zongen, de vrouwen antwoorden hen.
..
En misschien is dit de uitleg: hoewel de vrouwen zich aangetrokken voelden tot de man, die enthousiast zongen, was hun zang (van de vrouwen) even belangrijk voor het verkondigen van de verheven toewijding van het volk, zoals tot uitdrukking kwam in hun zang.
Laten we dit allemaal nu bij elkaar brengen. Aniem Zemirot is geen onderdeel van het kern van de dienst, het stuk dat mide'orajta is. Het is een later toegevoegde pijoet. Er is dus geen sprake van een mitswe die de chazan namens de kehilla doet. Daarom is het mogelijk om kinderen het te laten doen.
Waarom laten we jongetjes Aniem Zemirot doen? Als het is omdat het zo een heilig stuk is, dat alleen tot z'n recht komt in de handen van onschuldige kinderen, dan zou een meisje het net zo goed kunnen doen, is mijn idee.
Echter, als we stellen dat het een voorbereiding is op het echte werk van voordawwenen, dan is het minder verstandig. Een vrouw mag immers niet voorgaan bij sjema en amida. Er lijken in de halacha kleine haakjes te vinden om vrouwen een grotere rol in een sjoeldienst te geven. Dit is echter zeker niet de overheersende mening binnen het orthodoxe jodendom.
Er is echter zeker geen probleem voor vrouwen om samen met mannen te zingen, zeker in sjoel. We kunnen kinderen, jongens en meisjes naar mijn idee dus prima samen Aniem Zemirot laten zingen, als groep.
Kol Isha: Source sheet based on Rav Mosheh Lichtenstein's Article in Tradition door Avi Baumol
koltorah.org: Kol Ishah – A Recent Landmark Ruling by Rav Mosheh Lichtenstein door Rabbi Jachter
Rav Mosheh Lichtenstein: Tradition 46:1, Techumin (volume 32) (Beide niet voor mij toegankelijk)